Zdrowie w świetle jogi i ajurwedy

„Joga i Ajurweda” to wykład Geety Iyengar wygłoszony w Ramamani Iyengar Memorial Yoga Institute w 1988 r. Artykuł poniżej to moje opracowanie tego obszernego wykładu, w którym Geeta Iyengar tłumaczy jak korzystać z zasad ajurwedy, aby dopasować praktykę jogi (w tym asan i pranajamy) do wieku, pory roku, pory dnia, typu konstytucji itd. Bardzo interesujące są też jej rozważania na temat tego, czym są zdrowie i choroba w świetle jogi i ajurwedy.

Źródło

Zarówno Joga jak i Ajurweda mają swoje źródła w Wedach, dlatego można stwierdzić, że są to dwie nauki bliźniacze.
„Ayu” oznacza „życie” a „veda” oznacza „wiedzę”, więc Ajurweda oznacza wiedzę o życiu.

Różnice i podobieństwa

Patanjali rozpoczyna Jogasutry zdaniem „Atha yoga anusasanam” – „Oto teraz, rozpoczyna się nauczanie świętej sztuki jogi”. Warto zauważyć podobieństwo do pierwszego zdania w dziele Carakasanhita, gdzie Carakacarya pisze „Athato deergham jeevitiyam adhyayam vyakhyasyamah” – „Oto teraz, rozpoczyna się nauczanie nauki długowieczności życia”. Najważniejsze nauki Ajurwdey odnoszą się do kwestii jak osiągnąć długie i zdrowe życie, Joga natomiast uczy jak korzystać z wydłużonego życia, aby osiągnąć odpowiednie cele. Ajurweda pokazuje jak osiągnąć i utrzymać fizyczne i psychiczne zdrowie, nauka Jogi daje zdrowie duchowe oraz zrównoważone ciało i umysł.

Cele życia

Ludzie przychodzą na świat z zamiarem, aby osiągnąć cztery cele życia:
1. Dharma – prowadzenie życia religijnego i spełniania obowiązków
2. Artha – praca i tworzenie dobrobytu
3. Kama – osiąganie przyjemności i rodzenie potomstwa
4. Moksa – wyzwolenie, oświecenie

Ajurweda daje nam narzędzia do osiągnięcia i utrzymania dobrego zdrowia, które jest kluczowe dla osiągnięcia wyższych celów w życiu, Joga wskazuje nam drogę do ich osiągnięcia.

Jogasutry składają się z czterech rozdziałów, „pada”, co oznacza „odnogę” lub „filar”, które są ściśle powiązane z czterema celami życia:

1. Samadhi – pada zajmuje się sposobami oczyszczenia citta, tak, aby doprowadzić ją do krystalicznej czystości. Jednym ze znaczeń dharmy jest charakterystyczność, jakość. Charakterystyką pierwotnej citty jest czystość. Więc pierwsza pada wskazuje sposoby praktyki, aby citta błyszczała w swej podstawowej jakości. Dharma także oznacza obowiązek, więc ten rozdział przypomina praktykującemu o spełnieniu swojego obowiązku, jednocześnie wskazując sposoby wykonania go, tak, aby pomagać zatrzymać poruszenia i zmienność umysłu.
2. Sadhana – pada. Artha znaczy bogactwo, środki; osiąganie bogactwa w życiu (sukcesu gospodarczego, społecznego) wymaga stosowania wnikliwości rozróżniającej. Ten rozdział pokazuje metody i środki do wzbogacenia citta poprzez usunięcie przeszkód w zrozumieniu, usunięciu duchowej niewiedzy.
3. Vibhuti – pada. Vibhuti oznacza obfitość, liczność. Gdy Jogin staje się Siddhi, spełniony, przekraczający Prakrti, wszystkie jego życzenia zostają spełnione. Kama oznacza życzenie, pragnienie.
4.  Kaivalya – pada, tłumaczy stan wyzwolenia i ostatecznej wolności oraz kieruje praktykującego ku niemu.

Stopnie wiodące do wspólnych celów

Zarówno Joga (ashtanga yoga) jak i Ajurweda (astanga ayurveda) posiadają 8 stopni. Osiem ramion Ajurvedy są podstawą do 8 specjalizacji medycyny:

• Kaya cikitsa – choroby wewnętrzne
• Kaumarbhritya – choroby kobiece i dziecięce
• Bhuta vidiya – choroby psychiczne
• Urdhvanga albo Salakya tantra – okulistyka, rynologia i laryngologia
• Salya tantra – chirurgia
• Agada tantra – toksykologia
• Rasayana – odmłodzenie
• Vrisa albo Vajikarana – choroby męskie

Pomimo, że 8 stopni Jogi i Ajurwedy nie są bezpośrednio związane, mają wspólny cel, tj. uwolnić ludzkość od cierpienia.

Teoria ewolucji

Zarówno Joga jak i Ajurweda wychodzą od teorii ewolucji przedstawionej w filozofii Samkhya, opartej na zasadzie przyczyny i skutku. Według tej teorii wszystkie skutki są zawarte w ich przyczynach, wszystko, co ujawnione zawiera swoją przyczynę w formie nieujawnionej. Skutek jest niczym innym niż manifestacją własnej przyczyny, pochodną przyczyny. Jako, że przyczyna i skutek są zasadniczo tożsame, stają się jednością.

Zarówno Joga i Ajurweda akceptują pojęcie Iśvary, Pana Wszechświata, który przejawia się w dwóch zasadach: Purusa i Prakrti. Joga i Ayurveda zgadzają się, co do głównych założeń, lecz pokazują ich różne zakresy. Ajurweda jest medyczną nauką, natomiast Joga jest ukierunkowana na aspekt duchowy. Ajurweda przywraca równowagę Tridosom, fundamentalnym zasadom ciała, Joga przywraca równowagę Trigunom, fundamentalnym jakościom całego jestestwa.

Triguna

Trzy guny są podstawowymi składnikami Prakrti i są znane jako Satva, Rajas, Tamas

Trzy guny współistnieją, współpracują, wzmacniają oraz osłabiają się na wzajem. Każda guna ma zdolność do dominacji albo poddania się wobec dwóch pozostałych. Istnienie trzech gun jest tożsame z ich nierównowagą; gdy są równomiernie rozłożone, guny istnieją w stanie nieidentyfikowalnym.

Pomimo, że guny są niezależne to jednak działają, reagują, współdziałają, łączą się i rozdzielają. Żadna z nich nigdy nie znika ani się nie wyczerpuje. Są zawarte w różnych proporcjach w każdej istocie ludzkiej i innej, dlatego nie ma dwojga identycznych ludzi, albo innych istot czujących lub nieczujących. W każdej ich kombinacji, jedna z gun jest dominującą, natomiast dwie pozostają w stanie „uśpionym”.

Tridosa

Dosa dosłownie oznacza „coś, co szkodzi, niszczy, powoduje niewygodę, chorowitość”. Dosa mogą być szkodliwe wobec innych składników ciała, ale nie wobec sobie. Trzy dose są podstawowymi czynnikami sprawującymi kontrolę nad całym systemem fizjologicznym ciała i nad jego wszystkimi funkcjami. Są one narzędziem dla trzech gun i są aktywnymi postaciami pięciu żywiołów: ziemi, wody, ognia, powietrza, eteru.

Choroba

Z punktu widzenia Ajurwedy, zdrowie jest stanem metabolicznej równowagi w psycho-somatycznym organizmie ludzkim, który należy podtrzymać i przywracać do równowagi w przypadku występowania zakłóceń.

W jednym z tekstów aurwedyjskich autorstwa Vagbhat znajdziemy następującą definicję zdrowia: „rogastu dosavaisamyam, dosasamyam arogata”, co oznacza „Brak równowagi dosz to choroba, a ich równowaga jest stanem nie-choroby, albo wolności od chorób”. Wynika z tego, że zdrowie i choroba są zdefiniowane odpowiednio jako przyjemność i ból.

Z punktu widzenia Jogi, znajdziemy następujące definicje choroby wg Susruty: „Tadduhkhah samyoga vyadhayah ucchyante” co oznacza „Utożsamianie się z doświadczeniem bólu jest nazwana vyadhi – chorobą”.

Ajurweda uważa, że podstawą chorób są ciało i umysł, natomiast Joga uważa, że podstawy choroby to ciało i citta (świadomość). Ajurweda mówi, że gdy nastąpi nierównowaga pomiędzy vata, pitta a kapha, powstaje choroba fizyczna; natomiast, gdy rajas i tamas tracą równowagę powstaje choroba psychiczna. Z drugiej strony, Joga uważa, że korzenie choroby tkwią w citta (świadomości) i należy tam pracować aby usunąć chorobę. W tym sensie zakres i sposoby leczenia przedstawione w nauce jogicznej są szersze i głębsze niż te ajurvedyczne. Ajurweda uważa, że zdrowie jest dobrze zrównoważonym metabolizmem oraz szczęśliwym dobrostanem.

Joga definiuje zdrowie, jako stan gdzie konstytucyjne jakości citta (triguna samyavastha) są dobrze zrównoważone, gdy citta przestaje się poruszać albo zostaje powściągana. Joga ma na celu powstrzymanie od kontaktu Purusa z Prakrti, jako,  że  utożsamianie widza (Purusa) z widzianym (Prakrti) jest uważane za źródło cierpienia.

Podsumowując, znaczenie zdrowia w jodze to:

1. Zniesienie chorób od ciała i citta,
2. Zniesienie zmartwień,
3. Kontrola nad poruszeniami umysłu – citta,
4. Uwolnienie się od pętli akcji i reakcji.

Ajurweda zajmuje się ciałem i umysłem, Joga świadomością i duszą.

Równowaga w praktyce

Guruji, nie toleruje zgiętych kolan albo krzywych nóg w pozycjach stojących, staniu na głowie itd. I dlatego, jeśli kolana są zgięte, może się zdarzyć że zostaniecie uderzeni przez niego w tą część nogi, która jest apatyczna. Niektórzy z was mogą poczuć, że ego boli podczas takiego procesu. Nogi są miejscem kumulacji tamo-guny oraz regionem, gdzie dominuje element ziemi, który z natury jest masywny. Dlatego nogi stanowią solidną podporę dla ciała. Więc nogi są kontrolowane przez tamo-guna, bogatą w element ziemi i należą do strefy kontrolowanej przez vatę. Będąc jednym z głównych narzędzi ruchu, muszą one zostać przemienione ze stanu inercji w stan akcji, z tępoty i stłumienia do ostrości.

Guruji mówi, że „ci co mają tępe nogi, mają tępy mózg”, jeśli nogi śpią, tak robi całe ciało. Guruji odróżnia asanę sattviczną od tamasowej, on nie chce pozycji trwałej „sthira„ i wygodnej „sukha” pełnej otępienia (tamo-guna). Poprzez stosowanie odpowiednich technik, on najpierw przemienia asanę tamasową w radżasową.

Na początku następuje dużo ruchu i należy robić dużo poprawek. Guruji mówi, że intelekt praktykującego ma być jak ryba, nieustannie łagodnie dryfujący, dążący do prawdziwego szczytu rajo-guna, który jest już bardzo blisko sattva-guna. Kiedy wszystkie potrzebne dostosowania i korekty zostaną zrobione, nieruchomość sama przyjdzie. Asana wibrująca staje się spokojna, opanowana i zrównoważona, staje się sattviczna. Każda rzecz we wszechświecie zawiera elementy sattva, rajas i tamas w rożnych proporcjach. Zgodnie z powyższym przykładem, każda asana może zostać przekształcona na asanę satwiczną poprzez reorganizację trzech gun i trzech dos.

Kluczowe do osiągnięcia oczekiwanych wyników jest używanie różnych metod i sposobów do praktyki asan i pranayamy, na rożnych poziomach i różnych płaszczyznach. Sposób praktyki asan różni się w zależności od naszych warunków fizycznych, psychicznych i umysłowych. Dlatego Guruji stosuje bardzo różnorodne podejścia, metody i techniki nauczania. Uczeń może być ospały, aktywny, nadaktywny, pasywny, energiczny, albo bez energii, zmienny i niestały lub stabilny i opanowany, zaniepokojony lub spokojny, czuły lub nieczuły, chory albo zdrowy. Oceniając funkcjonowanie trzech gun i trzech dosz, Guruji może dokonać zmiany w praktyce ucznia. Perfekcja w praktyce asan zostanie osiągnięta, kiedy nastąpi utrzymanie równowagi pomiędzy trzema gunami i trzema dosami.

Patanjali mówi: „Tatah dvandva anabhighatah” – „pary przeciwieństw przestają istnieć”. Dzięki asanom możemy osiągać ten bezwysiłkowy stan, kiedy asany są wykonane na najwyższym poziomie sattva-guna, co prowadzi do „samapatti” – stopienia się z duchem wszechświata. Często ludzie cierpią z braku energii, braku wiary w sobie, słabości, drżenia itp. W takich przypadkach należy praktykować pozycje odwrócone (cykle sirsasana i sarvangasana) oraz wygięcia do tyłu.

Klatka piersiowa jest miejscem chronionym przez kapha i pod wpływem sattva–guna. Wtedy pitta ucznia będzie wzmacniać jego siłę woli, zwiększa pogodę ducha i odwagę, natomiast element kapha wspiera i schładza ten obszar ciała. Z tego względu asany zrobione z odpowiednim otwarciem klatki piersiowej dają energię, odwagę i radość. Dla tych, którzy są mentalnie i emocjonalnie zaniepokojeni, jest zalecana savasana z użyciem pomocy do podniesienia klatki piersiowej, podparcia głowy i dodatkowym ciężarem na udach. Wtedy vata na nogach osłabia się, drżenie ustępuje pod wpływem zwiększonego elementu tama-guna w formie dodatkowego ciężaru. Brak pitta powoduje zapadnięcie klatki piersiowej, więc pomoce powinny być używane do usunięcia wgłębienia i zapadnięcia klatki oraz do przywrócenia równowagi.

Prawdziwa medytacja ma przewagę sattva-guna

W dzisiejszych czasach częstym podejściem do nauki medytacji jest, aby podczas medytacji uczeń siedział w dowolnej wygodnej pozycji. Nieważne, czy kręgosłup jest wydłużony, czy klatka piersiowa jest zapadnięta albo czy głowa wisi w dół. Kiedy ciało jest luźne, pozycja jest uważana za komfortową. Jednak taki sposób ułożenia ciała wskazuje na dominację tamo-guny. Medytacja z natury jest sattviczna, a osoba medytująca potrzebuje dużej ilości sattva-guna, aby medytować

Jeżeli spojrzymy na obrazy przedstawiające Buddhę, Mahavirę, Awarę i innych mędrców, zauważamy, że siedzą idealnie wyprostowani. Rzeźby mędrców w jaskiniach w Ellora, pokazują bardzo jasno jak praktykujący medytację powinni siedzieć. W Upaniszadach i Bhagvadgicie także znajdziemy wzmianki o tym, aby podczas medytacji siedzieć prosto. To wszystko jasno wskazuje, że wydłużony kręgosłup jest niezbędny do medytacji.

Aby siedzieć w medytacji, apana vayu w nogach powinna zostać stabilna a tamo-guna powinna dostarczać potrzebne wsparcie dla rajo-guna, tak, aby ta mogła być aktywna i zapewniała wyprostowaną postawę ciała. Jednocześnie, apana w dolnym brzuchu nie powinna schodzić w dół, ale powinna się wznieść poprzez tamo-guna, żeby dać stabilność.

Płomienna pitta zapewnia nie tylko niezbędną siłę woli potrzebną do medytacji, ale także świadomość intuicyjną, którą musimy uruchomić. Pitta powstrzymuje obniżenie się świadomości, co jest niezbędne, aby citta pozostała nienaruszona. Dlatego, aby uczeń był uważny, klatka piersiowa musi być podniesiona. Wtedy jego własna wola skieruje go do medytacji. Jako, że rajo-guna kontroluje tułów, praktykujący medytację musi stale trzymać podniesioną klatkę piersiową i „palący się ogień”.

Głowa jest siedzibą sattva-guna, która prowadzi osobę medytującą poprzez proces medytacji. Żadna medytacja nie jest możliwa bez dominacji sattva-guna, sattva jest zawsze przeważająca w medytacji, dlatego głowa jest trzymana w sposób nieruchomy, opanowany i stabilny. Dodatkowo Bhagvadgita mówi „Disaschanavalokayan”, co oznacza „bez oglądania się dookoła”.

Jako, że głowa jest siedzibą zmysłów percepcji i mózgu, rajo-guna zawarta w nich jest skłonna do pulsowania i przeszkadzania. Zmysły percepcji są zazwyczaj niespokojne i ruchome, dlatego głowa podczas medytacji musi być trzymana stabilnie, równo i spokojnie (santa) aby skierować zmysły i inteligencję do ich źródła.

Wisząca głowa może pozostać spokojna, jednak nie jest ani bystra, ani inteligentna. Bystrość i inteligencja pochodzą z sattva-guny i są utrzymane poprzez prawidłową postawę, tj. siad z wydłużonym kręgosłupem, z głową odpowiednio balansowaną na szyi. Cały proces medytacji jest uzależniony od sattva-guna.

Pranajama

Wielu ludzi zastanawia się, dlaczego jest tak dużo rodzajów pranajamy i dlaczego wymaga się praktykowania ich wszystkich. Pranajama usuwa zasłonę pokrywającą światło mądrości i poznania.

Pranajama często jest definiowana jako spotkanie i połączenie prany i apany. Inna definicja pranajamy: jest to metoda, dzięki której prana, energia życiowa, jest pobudzona, rozszerzona i rozkwita. Wzmocniona energia życiowa jest uregulowana, wysubtelniona i wysublimowana, także dalsza praktyka Jogi prowadzi praktykującego do samadhi. W celu ożywienia i wzbogacenia każdej prany (vayu) w ciele, używane są różne rodzaje pranajamy. Na przykład, podczas viloma-pranayama, praktycznie cała praca sprowadza się albo do przerywanego wdechu, albo do przerywanego wydechu, w fazach, na zmianę lub jednocześnie.

Kiedy zaczynamy tę praktykę, zauważamy, że ani wdech, ani wydech nie mają dużej głębokości, że oddychanie jest płytkie i na powierzchni klatki piersiowej.
Przy kontynuacji praktyki viloma, głębokość i długość oddechu stopniowo zwiększa się, przenikając coraz głębsze poziomy ciała. Na początku wymiana następuje pomiędzy prana i udana, potem pomiędzy prana i vyana, następnie pomiędzy prana i samana i ostatecznie pomiędzy prana i apana.

Podczas wydechu następuję wymiana w odwrotnym kierunku, apana musi spotkać się z praną. Wymiana zaczyna się pomiędzy apana i samana, samana i vyana, vyana i udana, a na koniec pomiędzy apana i prana.

Prawie dla wszystkich praktykujących jest to bardzo trudna praktyka, dlatego, że nie jest łatwo obudzić i aktywizować różne części ciała które są pod kontrolą różnych pran. Różne pranajamy działają na różne sposoby w celu osiągania szerokości, głębokości i efektywności. Różne rodzaje pranajamy dotykają każdy strzępek i zakamarek ciała, umysłu i inteligencji i specyficznie oddziałują na moralnym, fizycznym, psychologicznym i duchowym poziomie. W ten sposób przynoszą zdrowie, blask, energię, doskonałość, jasność, czystość i wspomagają ewolucję praktykującego.

Według Ayurvedy, normalne oddychanie jest wymianą pomiędzy praną a udana: wdech jest zrobiony z praną, wydech z udaną. Oddychanie pranajamiczne powoduje wymianę wszystkich pięciu vayu, gdzie w końcowym etapie spotykają się prana i apana. Wdech (puraka) jest apana-kriya, a wydech (rechaka) prana-kriya.

Opracowanie artykułu: Rosela Ciko / www.jogazrosela.pl

ajurweda joga i ajurweda Zdrowie