Puruṣārtha – czyli cztery cele życia według ajurwedy

Ajurweda jest systemem medycznym obejmującym wszystkie aspekty ludzkiego życia. Poszukuje więc praktyk, które nie tylko zapewnią nam dobre zdrowie, ale polepszą także znacząco nasze doczesne, albo nawet przyszłe życie. Zdrowie i dobre samopoczucie nie jest celem samym w sobie. Jest przede wszystkim stanem i środkiem do tego abyśmy mogli wypełnić nasze życiowe powołanie. Jednym z kluczowych pojęć w tej filozofii są cztery cele życia – puruṣārtha. Wyznaczają one drogę do spełnienia i harmonii na wszystkich poziomach naszego istnienia.

Dharma: powinność jako fundament ludzkiego życia

Słowo dharma jest ważne we wszystkich religiach i ścieżkach indyjskich. To pojęcie kluczowe w hinduizmie i buddyzmie, termin niezwykle bogaty w znaczenia i trudny do jednoznacznego przełożenia na język polski. Najczęściej tłumaczone jako „prawo”, „obowiązek” czy „zasada”. Dharma odnosi się do głębszej prawdy o rzeczywistości, do kosmicznego porządku, który rządzi wszystkimi rzeczami. Każda żyjąca istota ma w sobie głęboko wpisane pragnienie podążania za swoją dharmą.

Dharma jest nie tylko zbiorem moralnych zasad. To nasze przeznaczenie, powołanie, coś, co czyni nasze życie pełnym sensu. Jest jak unikalny odcisk palca. Każdy z nas ma swoją własną, niepowtarzalną ścieżkę, którą powinien odkrywać i realizować. W hinduizmie dharma jest ściśle związana z kastowym systemem społecznym. Każda kasta ma swoje własne obowiązki i prawa, które wynikają z jej dharmy. Jednakże, pojęcie dharmy nie ogranicza się tylko do kwestii społecznych. Obejmuje ono również nasze relacje z innymi ludźmi, naturą, a także z samymi sobą. W buddyzmie dharma oznacza przede wszystkim nauki Buddy, które prowadzą do wyzwolenia od cierpienia. To ścieżka, którą każdy może podążać, niezależnie od swojej pozycji społecznej czy pochodzenia. Dharma w buddyzmie jest uniwersalna i dostępna dla wszystkich.

Zgodne z naturą działanie przynosi dobro nie tylko nam samym, ale i całej społeczności. To nasze indywidualne zadanie, z którym przychodzimy na świat. W Bhagavad-gicie znajdziemy zdanie: „Lepiej pełnić obowiązki własne, choćby niedoskonale, niż przejmować obowiązki innych, nawet gdyby się je miało pełnić w sposób doskonały” [Bhagavad-gita;  18.47].  Jest to więc działanie zgodne z naturą rzeczywistości i porządkiem rzeczy. Określa obowiązki, prawa i rytuały, a także postępowanie i cnoty, których należy przestrzegać, aby wieść życie dobre, właściwe i kończące się wyzwoleniem. Istnieje kosmiczny porządek rzeczy, ale także swa-dharma – indywidualna dharma przypisana do każdej osoby. Każdy ma wytyczoną drogę do przebycia, chociaż czasem bywa ona trudna. Przykładem niech będzie Arjuna – bohater Bhagavad-gity, stający do bitwy przeciwko swoim kuzynom. Jego swa-dharmą jest bycie wojownikiem. Walka wynika z jego obowiązków i wrodzonej natury.

Wszyscy piszemy swoje małe rozdziały w wielkiej księdze życia, bo przecież szukając sensu życia, zerkamy znacznie dalej, szerzej i głębiej, chcąc być częścią ogólnego porządku rzeczy, czegoś większego i doskonalszego niż my sami. Viktor Frankl – wybitny psychiatra i psychoterapeuta – twórca logoterapii (metody psychoterapeutycznej opartej na koncepcji poszukiwania sensu życia) twierdził, że człowiek może odnaleźć sens jedynie transcendując poza samego siebie. Dharma jest więc praktyką umożliwiającą lepsze przeżywanie każdego kolejnego dnia w zgodzie z przypisywaną nam rolą w dziejach i społeczeństwie. Nasza indywidualna swa-dharma powinna współistnieć yuga-dharmą – czyli dharmą epoki, w której żyjemy, a także ogólnym kosmicznym porządkiem świata.

Jak odkryć dharmę?

Często gubimy kontakt ze swoją dharmą, nie rozumiemy jej lub w ogóle nie rozpoznajemy. Pośpiech, nadmiar bodźców i ciągłe poszukiwanie przyjemności odwracają naszą uwagę od tego, co naprawdę ważne. Praktykując jogę i medytując, stopniowo uciszamy wewnętrzny szum i zaczynamy słyszeć subtelny głos intuicji. To właśnie on prowadzi nas do zrozumienia naszego prawdziwego celu.

Jak możemy odnaleźć swoją dharmę? To pytanie, które zadaje sobie wielu ludzi. Nie ma jednej, uniwersalnej odpowiedzi. Każdy musi znaleźć własną drogę. Szukanie dharmy to proces ciągły, który wymaga wysiłku i zaangażowania. To podróż, prowadząca do szczęścia, spełnienia i wewnętrznego spokoju. W dzisiejszym świecie, pełnym pośpiechu i chaosu, pojęcie dharmy może wydawać się abstrakcyjne i odległe. Jednak, w czasach, w których coraz więcej ludzi szuka sensu życia i pragnie żyć w zgodzie ze sobą i światem, dharma staje się coraz bardziej aktualna. Przypomina nam, że każdy z nas ma unikalne miejsce w świecie i że nasze życie ma znaczenie. Zachęca abyśmy żyli zgodnie ze swoimi wartościami i pasjami, a nie podążali utartymi ścieżkami.

Dharma jest fundamentem, ale by osiągnąć pełnię życia i zrealizować ścieżkę samej dharmy, potrzebujemy również innych życiowych celów:

Artha – dobrobyt jako ścieżka do spełnienia

Słowo artha często tłumaczone jako „dobrobyt” lub „bogactwo” oznacza coś więcej niż tylko materialne dobra. To pragnienie zdobywanie wiedzy i umiejętności, które pozwalają nam zaspokoić podstawowe, konieczne do rozwoju, potrzeby i zapewnić sobie ekonomiczne bezpieczeństwo. Artha jest jednak celem, który obejmuje zarówno aspekty materialne, jak i duchowe. To także budowanie kariery, rozwój biznesu i dbanie o dobrobyt naszej rodziny i społeczności. Stabilna sytuacja materialna pozwala nam skupić się na rozwoju duchowym i realizacji pozostałych celów życiowych. Daje nam możliwość pomagania innym i przyczyniania się do rozwoju społeczeństwa. Sukces zawodowy i materialny może też niewątpliwie przynieść poczucie spełnienia i satysfakcji. Artha jest ściśle związana z pozostałymi celami życia. Dharma wskazuje nam drogę, którą powinniśmy podążać, aby osiągnąć artha w sposób etyczny i zgodny z naszymi wartościami. Współcześnie materializm jest jednym z podstawowych wyznaczników dobrego życia, pojęcie artha może więc wydawać się oczywiste. Jednakże, ważne jest, aby pamiętać, że artha to nie tylko gromadzenie dóbr, ale również ważny element ludzkiego życia, który pozwala nam osiągnąć poczucie bezpieczeństwa, stabilności i jest solidną podstawą do realizacji pozostałych życiowych celów.

Kama – radość życia i spełnienie pragnień

Kama oznacza przyjemność, miłość, pożądanie – naturalne ludzkie potrzeby, które powinny być zrównoważone i zaspokojone. Kama odnosi się do znacznie szerszego spektrum doświadczeń niż aspekty zmysłowe. Jest pragnieniem przyjemności, radości, spełnienia i satysfakcji z życia. Nie ogranicza się jedynie do sfery seksualnej, choć i tę obejmuje. Jest także dążeniem do piękna, doznań estetycznych, miłości do innych ludzi, przyrody i sztuki. To radość płynąca z bliskości, z osiągnięć, z samego życia. Kama to siła napędowa, która motywuje nas do działania, do tworzenia i do doświadczania świata wszystkimi zmysłami. Każda żyjąca istota szuka przyjemności i barku cierpienia. Nawet rośliny rosnące w stronę słońca znajdują w tym przyjemność. Kama dodaje życiu smaku i sprawia, że jest ono warte przeżycia. Pragnienie przyjemności napędza nas do osiągania celów. Kama powinna być zrównoważona z innymi puruṣārtha: bez dharmy może prowadzić do egoizmu i nadmiernego przywiązania do przyjemności, bez arthy może utrudnić zaspokojenie podstawowych potrzeb. Zbyt wiele przyjemności prowadzie do nierównowagi, ale zbyt mała jej ilość także. Kama to nie tylko przyjemność, ale także głęboki sens życia. To dążenie do harmonii, piękna i spełnienia. Pozwala nam cieszyć się sztuką, muzyką, naturą i wszystkimi pięknymi rzeczami, które nas otaczają. Uczy budowania bliskich relacji i kultywowania poczucia wdzięczności. Choć ważne jest, aby cieszyć się życiem, równie ważne jest, aby zrównoważyć kamę z innymi aspektami istnienia.

Moksha – wyzwolenie z cyklu narodzin i śmierci

Moksha to najwyższy cel życia w hinduizmie i buddyzmie, a także w ajurwedzie, stan ostatecznego wyzwolenia z cyklu narodzin i śmierci, znanego jako samsara. To osiągnięcie stanu doskonałej harmonii, jedności z kosmiczną świadomością i uwolnienie od wszelkiego cierpienia. Moksha nie jest celem, który można osiągnąć poprzez działania zewnętrzne, takie jak gromadzenie bogactwa czy zdobywanie wiedzy. Jest to raczej stan wewnętrzny, który osiąga się poprzez rozwój duchowy i zrozumienie prawdziwej natury rzeczywistości. Moksha jest często porównywana do oświecenia, nirvany czy samorealizacji. Oznacza koniec cierpienia, które jest nieodłączną częścią ludzkiego życia, wolność i wyzwolenie od ograniczeń naszego ciała i umysłu, łączność z naszą prawdziwą  duchową naturą. Wszyscy pragniemy wolności. Jest to nasza naturalna i wrodzona ludzka potrzeba.  Moksha to stan doskonałej radości i spełnienia. Osiągnięcie mokshy oznacza połączenie się ze wszystkim, co istnieje. Moksha jest ostatecznym celem, do którego prowadzą wszystkie inne cele życia. Dharma, artha i kama są jedynie środkami, które pomagają nam zbliżyć się do ostatecznego wyzwolenia.

Jak praktykować puruṣārthę w codziennym życiu?

Zwróć uwagę na swoje ciało i umysł. Praktykuj jogę, medytuj, obserwuj swoje myśli i emocje. Zadawaj sobie pytania o swoje wartości, pasje, marzenia. Słuchaj wewnętrznego głosu. Buduj dobre relacje. Otaczaj się ludźmi, którzy Cię inspirują i wspierają. Żyj w zgodzie z naturą, dbaj o środowisko naturalne i szanuj otaczającą cię przyrodę. Cztery cele życia według ajurwedy to nie tylko teoretyczny koncept. To praktyczny przewodnik, który pomaga nam zrozumieć sens istnienia i znaleźć swoje miejsce w świecie. Poprzez dbanie o zdrowie ciała i umysłu, praktykę jogi i medytacji zbliżamy się do realizacji puruṣārtha na każdej płaszczyźnie naszego życia.

cel życia w jodze dharma