fot. Bartek Korpacz

Osiem kroków pełnej integracji życia

Któż z nas nie marzy o szczęściu, o tym żeby wieść życie w harmonii, ciekawe i wypełnione wolnością i beztroską. Od zarania dziejów ludzie poszukiwali recepty na szczęście, tworząc takich przepisów nieprzebraną ilość. Są nimi m.in. religie i systemy filozoficzne. Niektóre z nich są bardziej teoretyczne, inne praktyczne. Joga jest jednym z systemów kładących większy nacisk na praktyczną stronę. Jej podstawą jest holistyczna wizja człowieka ucząca, że wszystkie aspekty życia mają na siebie wpływ, są ze sobą nierozerwalnie związane. Podczas gdy w Europie, szczególnie współcześnie, mamy specjalistów od każdego wymiaru egzystencji (kapłan od ducha, psycholog od umysłu, lekarz od ciała, itd) system jogi zajmuje się wszystkimi tymi aspektami jednocześnie. Jego podstawą jest ośmiostopniowa ścieżka jogi (asztanga joga).

Osiem stopni jogi

Owych osiem członów tworzy kompletny system rozwoju uwzględniający wszystkie sfery życia człowieka. Są to:

• Jama – zasady życia społecznego,
• Nijama – zasady życia indywidualnego,
• Asana – opanowanie ciała
• Pranajama – opanowanie oddechu
• Pratjahara – powściągnięcie zmysłów
• Dharana – koncentracja
• Dhjana – medytacja
• Samadhi – jedność

System ten, choć z pozoru egzotyczny, można z powodzeniem odnieść do sposobu, w jaki widzą człowieka przynajmniej niektóre z nurtów tradycji europejskiej. Może również wnieść dodatkowe elementy uzupełniając wiedzę europejczyków. Na zachodzie człowiek postrzegany jest najczęściej (nie licząc skrajnego materializmu i spirytualizmu) jako istota z jednej strony cielesna, z drugiej duchowa. Dualizm ontologiczny jest jedną z najczęściej pojawiających się koncepcji człowieka w filozofii zachodu. Joga zajmuje się jednocześnie obydwoma wymiarami, nie zapominając o kontekście w jakim człowiek żyje, a więc o aspekcie społecznym.

fot. Bartek Korpacz

Choć filozofia jogi przedstawia cały spójny system obejmujący podstawowe zagadnienia  dotyczące natury świata i człowieka: zagadnienia ontologiczne (teorii bytu), epistemologiczne (teorii poznania) oraz aksjologiczne (teorii wartości), znaczenie ich jest drugoplanowe. Najważniejszym jest, że joga jest systemem przede wszystkim praktycznym. Dostarcza narzędzi do pracy zarówno z ciałem jak i z duchem. Zatem:

• Jama to praktyka życia na poziomie społecznym.
• Nijama to praktyka odnosząca się do poziomu osobowego człowieka.
• Asana to praktyka związana z poziomem cielesnym człowieka w wymiarze fizjologiczno- anatomicznym.
• Pranajama to praktyka na poziomie ciała, ale w subtelniejszym jego wymiarze, energii życiowej.
• Pratjahara i dharana to praktyka zajmująca się duchowym poziomem w wymiarze psychiki człowieka
• Dhjana i Samadhi to praktyka na najsubtelniejszym poziomie duchowym obejmującym transcendentne doświadczenia duchowe.

Jama, Nijama – zasady życia i współżycia

Człowiek jest istotą społeczną. W jego naturze leży współdziałanie z innymi. Dlatego na początku ścieżki jogi znajdujemy zasady moralne (Jama) umożliwiające  harmonijne współdziałanie z ludźmi. Zasady te są powszechnie uznawane, niezależnie od miejsca i czasu. Respektowane są również przez wszystkie autorytety czy to w aspekcie ducha, ciała czy organizujących życie społeczne:

• ahimsa – niekrzywdzenie,
• satja – prawda,
• aszteja– powstrzymanie się od kradzieży,
• brahmaczaria – wstrzemięźliwość,
• aparigraha– nie pragnienie, brak zachłanności.

Człowiek jest jednocześnie jednostką indywidualną. W istocie rozwój społeczny oparty jest na rozwoju jednostki. Systemy społeczne, które ograniczają możliwość rozwoju jednostki, hamują własny rozwój skazując się tym samym na rozpad, czego przykładów, moim zdaniem, w historii znajdziemy aż nadto.  Nijama to wskazówki dyscypliny indywidualnej. Kultywowanie tych cech jest podstawą rozwoju człowieka zarówno na poziomie wewnętrznym (osobistym), jak i na poziomie społecznym, wspomagając stosowanie w życiu Jam. Są to:

• santosza – zadowolenie,
• saucza – czystość,
• tapas – zapał,
• swadhjaja – kształcenie jaźni,
• Iśwara-pranidhana – poświęcenie.

Jamy i Nijamy są ze sobą sprzęgnięte. Życie w zgodzie z jednymi wzmacnia praktykę drugich i odwrotnie. Osoby żyjące zgodnie z zasadą niekrzywdzenia (ahimsa) czy nie kradnięcia (aszteja) otacza życzliwość innych osób. To wzmaga poczucie spełnienia i zadowolenia (santosza). Z drugiej strony kultywowanie w sobie wewnętrznego poczucia zadowolenia sprawia, że zmniejsza się nasza skłonność do krzywdzenia (himsa). Odkrywanie tych zależności jest jednym z elementów życia jogina, które pomagają osadzać praktykę w życiu codziennym. Jest to ścieżka niesamowita i fascynująca.

fot. Bartek Korpacz

Asana – w zdrowym ciele zdrowy duch

Asana tradycyjnie przedstawiana jest jako pozycja jogi. Praktykę asan można by określić jako system gimnastyki prowadzący do oczyszczenia, harmonizacji i integracji ciała. Ćwiczenie rozmaitych pozycji utrzymuje ciało w zdrowiu i sprawności spełniając podobną rolę, jaką pełni w kulturze zachodu sport uprawiany rekreacyjnie. Cele rekreacji są daleko szersze niż tylko utrzymanie kondycji i sprawności ciała. Można tu wymienić łagodzenie złych wpływów środowiska, efektywny wypoczynek, profilaktykę zdrowotną, ułatwienie kontaktów międzyludzkich.

Joga jest pod tym względem wyjątkowa. System asan i ich sekwencji (winjasa) jest niezwykle starannie dobrany, tak aby uruchomić w ciele pełne możliwości jego ruchu. Dlatego znajdujemy tu zgięcia, wyprosty i inne możliwe ruchy w każdym ze stawów. Są to wszystkie podstawowe ruchy, jakie wykonujemy w życiu: skłony w przód, do boku, odgięcia do tyłu, skręty oraz ich kombinacje, a wreszcie wszystkie podstawowe postawy jakie możemy w życiu przyjąć: stojące, siedzące, leżące. Unikalną cechą jogi jest również przyjmowanie postawy odwróconej, w której głowa znajduje się w dole, a stopy w górze.

O korzystnych efektach ćwiczenia pozycji jogi na wszystkich poziomach życia można by pisać w nieskończoność. Efekty ćwiczeń jogi można rozpatrywać analizując anatomię i fizjologię, człowieka. Trzymając się jednak prostego praktycznego podejścia, podstawowym efektem, dla którego ćwiczymy asany jest to, że dobrze się po nich czujemy. Zwykle po sesji jogi wychodzimy odświeżeni i wypoczęci.

Działanie jogi jest zgodne z piramidą potrzeb Maslowa, która mówi, że aby można było realizować potrzeby wyższego rzędu np. samorealizacji najpierw muszą zostać zaspokojone potrzeby podstawowe (niższego rzędu) – np. potrzeby fizjologiczne. Życie w bólu, czyli poczuciu zagrożenia (np.  przy chronicznych bólach kręgosłupa) uniemożliwia nam realizację wyższych potrzeb. Bo jak tu działać np. na rzecz dobra innych ludzi, gdy samemu odczuwam ból. Ćwiczenie asan jogi zapewnia nam zaspokojenie tych podstawowych potrzeb działając głównie na poziomie ciała: brak napięcia, brak zagrożenia, wygodę, spokój, odprężenie itp.

Pranajama – subtelniejszy wymiar jogi

Osoba, która poświęci nieco czasu na studia traktatów jogi zauważy, że niewiele w nich jest na temat anatomii i fizjologii człowieka. Informacje na temat ciała ograniczają się najczęściej do sposobu wykonania pozycji. Dopiero współcześni mistrzowie jogi, tacy ja B.K.S. Iyengar, korzystając z wiedzy medycznej zaczęli opisywać wpływ pozycji jogi (jogasan) na poziomie anatomiczno-fizjologicznym.

W praktyce jogi wskazuje się natomiast poziom energii życiowej (prany). Tu wkraczamy na subtelniejszy poziom działania jogi. Ćwiczenia jogi mają spowodować przywrócenie właściwego przepływu energii przez ciało. Na tym nie koniec. Jogin poprzez ćwiczenia asan oraz ćwiczenia oddechowe uczy się kontroli przepływu prany. Przywrócenie właściwego głębokiego i spokojnego oddechu oprócz tego, że ma bardzo uzdrawiający wpływ na ciało, umożliwia kontrolę zmysłów i umysłu.

fot. Bartek Korpacz

Pratjahara i dharana – uspokojenie świadomości

Ćwiczenia te dotyczą już bezpośrednio sfery psycho-mentalnej człowieka. Służą uspokojeniu umysłu. Środowisko, w którym żyjemy dostarcza nam niezliczonej ilości bodźców. Współcześnie człowiek w przeciągu trzech dni życia zdobywa tyle informacji, ile jeszcze 150 lat temu pozyskiwał w ciągu całego swojego życia. Taki natłok bodźców powoduje zmęczenie i przeciążenie systemu nerwowego. Proste ćwiczenia obserwacji oddechu i długiego skupienia się na doświadczeniu ciała podczas ćwiczeń powoduje oderwanie uwagi od otaczających bodźców i spraw bieżących, którymi zwykliśmy się zajmować. To nazywamy pratjaharą, czyli wycofaniem zmysłów. W gruncie rzeczy nie jest to nic niezwykłego. Przecież każdy w życiu miewa chwile, gdy chce odetchnąć od codzienności. Tu chwile te przeobrażamy w swego rodzaju rytuał.

Oderwanie od codzienności pozostawia nas samych ze sobą. Jaśniej wtedy widzimy, że nasz umysł cały czas pracuje, a to zanurzając się we wspomnieniach, a to snując plany na przyszłość. Dalsze skupienie np. w oddechu jest dharaną czyli koncentracją. Rozwijanie doskonałości w tej technice powoduje uspokojenie umysłu. Pratjahara i dharana są dla umysłu, tym czym dla zębów jest pasta i szczoteczka. Codziennie myjemy zęby, aby zachować zdrowie. Codzienna chwila  wycofania zmysłów i koncentracji oczyszcza i uzdrawia umysł.

Dhjana i samadhi – doświadczenie pełni życia

Gdy koncentracja staje się spontaniczna i niewymuszana osiągamy stan medytacji. Umysł kompletnie wyciszony pozwala doświadczać życia w sposób bezpośredni i pełny, bez przeszkód i ograniczeń. Gdy znika rozróżnienie między tobą a światem, gdy stajesz się nim, osiągasz samadhi. Jak artysta w twórczym uniesieniu staje się jednością ze swym dziełem, tak stajesz się jednością z największym i ostatecznym działem jakie tworzysz – swoim życiem.

Jak już zauważyłem, ścieżka jogi może wydawać się egzotyczna. W końcu pochodzi z obcej nam kultury Indii. Jednak w swej istocie jest bardzo uporządkowaną metodą osiągania tego, co jest celem niemal każdej filozofii czy religii, również w Europie. Owo dążenie do osiągnięcia, doświadczenia pełni życia jest w gruncie rzeczy podstawą wszelkich działań człowieka niezależnie od czasu czy miejsca, w którym żyje.