Doświadczenie traumy – joga może pomóc

Każdy z nas nosi ze sobą bagaż doświadczeń. Są one zbierane od samego początku, nawet z okresu, do którego nie jesteśmy w stanie dotrzeć świadomie. Wspomnienia są przykryte mgłą, zablokowane naturalnym procesem wyparcia oraz usunięte na rzecz tworzenia nowych. Nie zmienia to jednak faktu, że nawet te nieodpamiętane zdarzenia wpływają na nasze życie; na to, jak rozwija się umysł i reaguje ciało. Czy joga może okazać się pomocna w leczeniu skutków traumy?

Czym jest trauma i od czego zależy jej leczenie?

Trauma to z definicji uraz psychiczny – trwała zmiana w psychice, która spowodowana jest gwałtownym i przykrym przeżyciem. Niektóre z tych przeżyć jesteśmy w stanie sobie uświadomić, a dzięki temu, przepracować je. Niestety, znacząca większość psychicznych urazów wnika głęboko w podświadomość, ukrywając się przed rozpoznaniem, a jednak w dalszym ciągu wpływając na to, jak funkcjonujemy.

Istnieją dowody na to, że nawet uświadomiona trauma może znacząco odbić się na przyszłym życiu. Dla przykładu, w przypadku traumy wynikającej z wykorzystania seksualnego dzieci młodszych (między 3 a 6 r.ż.), niedojrzałość emocjonalna znacznie zwiększa wrażliwość na siłę urazu. Dzieci nie mają jeszcze wystarczająco wypracowanych mechanizmów obronnych, które w jakimś stopniu tłumią ból związany z negatywnym zdarzeniem.

Z drugiej strony, dzieci starsze (6-11 r.ż) świadomie wycofują się z wszelkich zainteresowań seksualnych i w momencie, gdy zostaną wówczas wykorzystane, siła ich przeżycia jest równie mocna, o ile nie mocniejsza, co w przypadku dzieci, które nie mają pojęcia, co się z nimi dzieje. Trauma dzieci starszych oraz osób dorosłych ma większe szanse na przepracowanie. Związane jest to z lepszą komunikacją, umiejętnością werbalizacji swoich przeżyć. Z taką traumą “można pracować” nad poprawą jakości czyjegoś życia.

Różnice w przebiegu traumy wynikają z wielu czynników. Podobne zdarzenia inaczej odbijają się na kobietach i mężczyznach, na osobach z różnych kultur. Znaczenie ma także pytanie, kto jest sprawcą traumy? Czy jest to ktoś obcy, czy ktoś bliski, komu się ufało. Istnieją także badania potwierdzające znaczenie wrodzonych lub nabytych predyspozycji do tzw. odporności psychicznej, która może być czynnikiem chroniącym przed dużym nasileniem objawów depresyjnych, np. po traumie. Leczenie urazu psychicznego, jakim jest trauma, zazwyczaj przebiega wielopłaszczyznowo. Istnieją dowody na to, że w zakres działań ukierunkowanych na wyjście z traumy, wpisuje się także praktyka jogi i medytacja.

Joga w leczeniu skutków przebytej traumy (TIY)

Ciało osoby, która zderzyła się z silnym i negatywnym doświadczeniem, zdaje się być jakby powiązane z traumą, niesie ze sobą jej ślad. Dlatego osoby, które zmagają się z silnym urazem psychicznym, czują niemal fizyczne obciążenie i ograniczenie. Mimo opowiedzenia swojej historii terapeucie lub przyjacielowi, czują się niewolnikami własnego ciała; jakby problem siedział im na plecach i ograniczał każde działanie. Życie po traumie to funkcjonowanie w nieustannym napięciu i oczekiwaniu na potencjalne zagrożenie. Ciało osoby z traumą jest z jednej strony zblokowane, a z drugiej wciąż napięte, jakby w gotowości na potencjalną obronę lub atak.

Peter A. Levine, autor książki „Obudźcie tygrysa. Leczenie traumy”, mówi o trzech połączonych ze sobą poziomach działania osób z traumą: ciała, emocji i myśli, które należy od siebie oddzielić na zasadzie uświadamiania sobie różnic z nich wynikających. Tzn., kiedy czuje się dreszcz przeszywający skórę, który jest spowodowany wyobrażeniem zagrożenia, którego tak naprawdę nie ma, można zareagować nieracjonalnie, zbędnym napięciem czy unikiem. To nawykowe potraumatyczne wzorce, które prowadzą do reakcji mogących sprawiać wrażenie dziwnych, niepotrzebnych.

Kobieta, będąca ofiarą traumy, spotykająca się z mężczyzną na randce, w trakcie której dochodzi do naturalnego zbliżenia, np. pocałunku na przywitanie, może zareagować uderzeniem mężczyzny lub unikiem, ucieczką, krzykiem. Jest to objaw przejęcia przez traumę władzy nad jej ciałem i umysłem. Joga służy pogłębianiu świadomego kontaktu z trzema wspomnianymi wcześniej poziomami doświadczenia. Po to, by funkcjonować bardziej świadomie i racjonalnie. By przestać być ewidentnym przykładem osoby z traumą.

Na podstawie współpracy specjalistów różnych dziedzin, powstał specjalny program jogi dla osób, które doświadczyły traumy. W Polsce program ten nie jest jeszcze dobrze znany, jednak można się z nim spotkać pod dwiema nazwami: Trauma sensitive Yoga oraz Trauma-informed yoga (TIY). Joga TIY kładzie nacisk na oddech przeponowy (uspokajający i głęboki) oraz dąży do unikania sekwencji nadmiernie angażujących współczulny układ nerwowy. Zasadne jest także wdrożenie małych różnic programów TIY, które powinny być dostosowane do kultury, płci i rodzaju traumy w ciele.

Dodatkowo, pomocnym narzędziem w leczeniu traumy, jest medytacja dążąca do osiągnięcia tzw. stanu umysłu neutralnego. Pozwala ona się wyciszyć, uspokoić, przyzwyczaić do dźwięków, które naturalnie występują w otoczeniu. To sposób na zaprzestanie niepotrzebnych działań i reakcji, na pozbawienie człowieka tego podświadomego przymusu, by się bronić, uciekać i walczyć.

Joga, jak i wszelkie praktyki sprzyjające zwiększeniu świadomości ciała, służy zaprzyjaźnieniu się ze sobą. Osoby, które doświadczyły nagłych, negatywnych zdarzeń, które nie są dla nich wyjaśnione i zrozumiałe, często doszukują się ich przyczyny w samym sobie. Czują się winni tego zdarzenia, przestają się szanować, nie chcą siebie czuć. Joga przywraca szacunek do samego siebie, który z resztą jest absolutną podstawą do odczuwania miłości. Z tego względu joga oraz medytacja są w stanie realnie wpłynąć na poprawę jakości życia osób, które doznały traumy.

Bibliografia

• Wykorzystanie seksualne – warunki powstawania traumy, M. Beisert
• Odporność psychiczna u osób z zaburzeniami afektywnymi i lękowymi a doświadczenia wczesnej traumy – badania pilotażowe, M.T. Talaga, I.M. Sikorska, M. Jawor
• Bridging Body and Mind: Considerations for Trauma-Informed Yoga Justice, Ch. Brems, K. Ehlers
• Levine Waking the Tiger: Healing Trauma, P.A.